آموزش بهداشت فر آيندي است كه بين اطلاعات بهداشتي و رفتار بهداشتي پلي بر قرار مي كند و د رفرد ايجاد  انگيزه مي نمايد تا اطلاعات موجود را به دست اورده و به كار ببندد تا از رفتار هاي مضر دوري كند و رفتار سودمند را در خود ايجاد نمايد . هدف  از اين كار اين است كه فرد سالم بماند .

آموزش بهداشت به عنوان مداخله گر داراي 4  نقش مي باشد :

1/ كاهش رفتار هاي منفي ( غلط ) بهداشتي

2/ جلو گيري از افزايش رفتار هاي منفي بهداشتي

3/ افزايش رفتار مثبت بهداشتي

4/ جلو گيري از كاهش رفتار مثبت بهداشتي

آموزش بهداشت  چيزي فراتر از اطلاعات و تبليغات است .

اینکه رفتار انسانی چگونه و تحت تاثیر چه عواملی شکل می گیرد و چگونه می توان در جهت تغییر آن به سمت یک رفتار ایده ایل و سالم گام برداشت  ،مطلبی است که در محدوده علوم رفتاری ،اجتماعی و پزشکی باید در جستجوی پاسخ آن بود ویکی از حیطه های اصلی که در واقع ترکیبی مجموعه ای پویا از این علوم به حساب میاید ،حیطه ی آموزش بهداشت است.

در سطح کلان یا کلی برنامه ریزی توسط مدل ها انجام می شود .

قبل از اشاره به مدل هاي موجود در آموزش بهداشت مي بايست   رفتار  را تعريف و مشخصات ان را بيان نماييم . زماني كه شما مي خواهيد رفتار جديدي را به جامعه معرفي كنيد ، مي بايست معيار هاي زير را در تشريح آن  رفتار در نظر بگيريد :

معيار هاي رفتار :

1/ رفتار مورد نظر برنامه آموزشي هر چند وقت يكبار مي بايست اجرا شود ( هر  روز – چند روز يك بار – گاه به گاه – فقط يك بار )

2/ از نظر اجرا رفتار تا چه حد پيچيده است ؟ ( خيلي ساده – نيازمند آموختن مهارت هاي جديد )

3/ ميزان ساز گاري آن با رفتار هاي موجود تا چه حد است ؟ ( كاملا ناساز گار – تقريبا ناساز گار – ساز گار با رفتار هاي موجود )

4/ چه مقدار با رفتار هاي جديد مشابهت دارد ؟( كاملا جديد – تقريبا مشابه )

5/ چه قدر هزينه بر دار است ؟

6/ آيا منافع ناشي از انجام رفتار مورد نظر در كوتاه مدت ، قابل مشاهده است ؟

7/ آيا رفتار مود نظر با احتياجات جامعه مطابقت دارد ؟

8/ رفتار مورد نظر تا چه حدي بر روي سلامت تاثير دارد ؟( به مقدار زياد – متوسط –خيلي كم )

مدل اعتقاد بهداشتي ( مدل روزن استاك ) :

HBM به نام یک مدل برچسب خورده است،  که نام درستی نیست زیرا تمام معیارهای یک تئوری را دارد.

ازاوایل دهه 1950 مدل اعتقاد بهداشتي به طور گسترده درچهارچوب مفهومي پژوهش هاي رفتاري سلامت براي توصيف تغيير و تداوم رفتارهاي مرتبط با سلامت بكارگرفته شد.

این مدل به منظور درک افراد در مورد آسیب پذیری در برابر بیماری ها وپیش بینی رفتارهای بهداشتی آنها طراحی شده است.

گودفری هوچبام ،استفن کگلزواروین روزن استاک که درروان شناسی اجتماعی آموزش دیده بودند و به شدت تحت تأثیر تئوری های کرت لوین درسال 1935قرارداشتند، بنیانگذاران مدل اعتقاد بهداشتی بودند.  اینان با مسأله ای روبرو شدند مبنی براینکه شمار بسیار اندکی از مردم در برنامه های پیشگیری و کشف بیماری شرکت می نمودند. تعداد کمی از مردم از خدمات بهداشت عمومی واحدهای عکس برداری برای غربالگری سل و ایمن سازی علیه آبله استفاده کردند. این تحقیقات نشان داد که مردم از بیماری می ترسند و درجه ترس یا همان تهدید درک شده مردم را برای انجام اعمال بهداشتی ترغیب می کند

چرا برخي از مردم از خدمات بهداشتي استفاده مي کنند و گروهي ديگر استفاده نمي کنند؟

چرا افراد بسیار اندکی دربرنامه های پیشگیری ازبیماریها وتشخیص آنها مشارکت دارند؟

طبق تئوری کرت لوین رفتارهرفرد تحت تاثیردوعامل است:

الف) ارزشی که توسط شخص بر روی یک هدف گذاشته می شود که از تئوری انتظارارزش به گرفته شده است . یعنی وقتی فرد رفتارش را تغییر می دهد که به این نتیجه رسیده باشدکه انجام آن رفتار برای او سودمند باشد

ب) تخمین شخص از احتمال اجرای رفتاری که باعث دست یافتن به هدف موردنظر می شود.

از نظر بیکر و می من فرد رفتاری را انتخاب می کند که :

1/ بیشترین سود را دربرداشته باشد.

2/ در جامعه قابل دسترس باشد.

در طراحي مدل، روان شناسان اجتماعي از جمله كرت لوين نقش مهمي داشته اند . اين مدل بر انگيزش  (MOTIVATION ) تجربيات گذشته فرد و بطور كلي بر روي تغيير در اعتقادات تمركز دارد . و بر اين باور است كه تغيير در اعتقادات منجر به تغيير در رفتار ميشود .

اين مدل بر انگيزش ( MOTIVATION  ) ، تجربيات گذشته فرد و بطور كلي بر روي تغيير در اعتقادات تمركز دارد . .و بر اين باور است كه تغيير در اعتقادات منجر به تغيير در رفتار ميشود .

 تعيين هدف بستگي به سطح آرزو و خواسته   ( THE   LEVEL  OF  ASPIRATION )دارد رفتار بر اساس اين كه مي تواند به هدف مورد نظر ختم شود يا نه ، داراي ارزش مثبت يا منفي ميشود .اين ارزشها در رفتار فرد بسيار مهم خواهند بود . اين ارزشها براي هر فرد انتزاعي است و در پاسخ به دو سوال مهم شكل خواهد گرفت : ( ايا اين عمل شدني است ؟ در صورت انجام براي فرد مفيد است ؟ )

ارزش گذاري افراد بر روي اهدافي خواهد بود كه بسيار موفقيت  آميز ، قابل حصول و ساده باشد .

 در برنامه ريزي آموزش بهداشت ، بايد  مشكلات و موانعي را كه در راه رسيدن به هدف وجود دارد ( تحت عنوان ارزشيابي منفي ) كاهش داده و آنها را حذف نمود .

حساسيت افراد نسبت به  يك مشكل داراي طيفي است كه از انكار مطلب شروع شده و به احساس جدي و واقعي بودن ختم ميشود .

درجه جدي بودن مسئله توسط فاكتور هاي زير توسط فرد ارزبابي ميشود : 1/ تاثير فيزيكي   2/ تاثير رواني    3/ تاثير احساسي    4/ تاثير اجتماعي 

همان كه گفته شد اگر دو شرط حساس بودن و جدي بودن مشكل در ذهن فرد محقق شود ، فرد معتقد ميشود رفتاري را كه حساس بودن و جدي بودن مشكل را  كاهش دهد ، انجام دهد .

از نظر بیکر ومی من زیربنای این مدل ، تئوری انتظار ارزش است که درآن رفتارشخص براساس حساسیت و شدت درک شده از مسأله می تواند قابل پیش بینی باشد.

مي من و بیكر1954 درتحقیقاتشان متوجه شدند كه مدل اعتقاد بهداشتي از نظر مفهوم شبيه 5 تئوري تصميم گيري است:

1/ مدل خطر پذیری اتکینسون درسال1957

2/ مدل بکارگیری نرم های ذهنی یاانتزاعی ادواردزدرسال1974

3/ مدل تصمیم گیری درشرایط نامشخص یانامعلوم فدرز درسال1957

4/ مدل تقویت کنندگی روترزدرسال 1954

5/ تئوری عملکردرفتاری تولمان درسال1955

بر اساس اين مدل رفتار فرد به سه عامل بستگي دارد ( يك ، دو يا هر سه اين عوامل در رفتار فرد نقش خواهد داشت ) :

ا/ منافع و موانع درك شده

2/ تهديد درك شده

3/ علائم براي عمل

1/ منافع و موانع درك شده :

قبل از انجام هر كا ر در ابتدا فرد تمام منافع و موانع موجود را پيش خود سبك و سنگين مي كند و بر اساس اين تحليل ، رفتار را ( چه انجام  يك كار و چه ترك يك رفتار ) را انجام ميدهد :

منافع درك شده : بر اساس حساسيت و شدت درك شده ، فرد رفتاري را انتخاب مي كند كه اول اینکه بيشترين سود را براي او در بر داشته باشد ( سود فردي ، خانوادگي و اجتماعي و... ) و دوم اینکه در جامعه قابل دسترسي باشد .

موانع درك شده :

يك جنبه با لقوه بوده و به صورت يك مانع براي انجام رفتار عمل مي كند .  در دو جنبه بررسي ميشود :

الف : هزينه – سود :

به تجزيه و تحليل فرد در مورد سودمندي رفتار بر مي گردد . پاسخ فرد به اين سوال است كه ايا انجام رفتار ارزش هزينه پرداخت شده و يا وقتي را كه به آن اختصاص داده شده است را دارد  ؟

ب: اثرات جانبي :

 ممكن است جنبه منفي رفتار به طور بالقوه براي فرد ناخوشايند ، دردناك ، ناراحت كننده ، نامناسب و يا وقت گير باشد. اين مسايل به عنوان جنبه منفي رفتار به صورت مانع بوده و د رانجام رفتار توسط فرد تاثير مي كذارد .

 طور خلاصه  دو شرط مهم براي انجام رفتار1/ سودمند بودن  و  2/ قابل انجام بودن است .

2/ تهديد درك شده :

 دارای این مفهوم است که فرد احساس کند در معرض خطر ابتلا به یک بیماری قرار گرفته و رفتارهای پیشگیری کننده را اتخاذ نماید.  

 اين مطلب كه فرد درك كند درمعرض خطر است به دو مسئله بستگي دارد :

الف : حساسيت درك شده : ( آيا فرد خود را نسبت به مسئله حساس مي داند ؟ )

ب: شدت درك شده : ( ايا فرد خود را در معرض تهديد حس مي كند ؟ )

 تهديد درك شده ، ماحصل حساسيت نسبت به مسئله و شدت درك شده مي باشد .

 2/ الف . حساسيت درك شده :

باورذهنی فردنسبت به یک بیماری کسب شده یامشکل؛صدمه وآسیب احتمالی است.  آيا فرد فكر ميكند ، ممكن است دچار بيماري شود ؟ اين بعد از مدل به درك شخص از در معرض خطر  ابتلا بودن نسبت به يك بيماري ا شاره دارد .

حساسیت یعنی درک شخص از استعدادش برای ابتلا به بیماری خاص . خطر شخصي و حساسيت فردي يكي از قويترين ادراكات جهت واداشتن افراد به اتخاذ رفتار سلامتي است. منطقي به نظر ميرسد كه ، زمانيكه افراد باور داشته باشند كه در معرض يك بيماري هستند، آنها با احتمال بيشتري دست به اقداماتي جهت جلوگيري از وقوع ان ميزنند.و برعكس.

حساسیت درک شده دارای یک جزء شناختی قوی است که عمدتا بستگی به دانش وآگاهی افراد دارد . (در اینجا نقش آموزش بهداشت تشريح احتمال بروز عواقب منفي می باشد)

افرادازنظرحساسیت درمقابل یک بیماری یامشکل بهداشتی به سه دسته تقسیم می شوند:

الف)کسانی که بطورکامل مبتلاشدن به یک بیماری یامشکل خاص بهداشتی راکاملا منکر می شوند.

ب)افراد بینابینی: کسانی هستندکه احتمال ابتلا به یک بیماری یامشکل خاص رامی پذیرند اما معتقدند که این حالت برای آنها اتفاق نمی افتد.

ج)کسانی هستند که ازابتلا به بیماری یا مشکل بهداشتی کاملادرهراس بوده ومعتقدند که تمام احتمالات وشرایط ابتلا به آن بیماری ومشکل راداشته وبه آن مبتلا می شوند.

آیا فرد فكر ميكند ممكن است دچار بيماري شود ؟ هر فرد دارای درکی منحصر به فرد از تجربه یک موقعیت می باشد که می تواند در جهت مخالف با سلامت او باشد . حساسیت افراد در درک یک وضعیت یا یک بیماری، متغیر و بسیار متفاوت است.حساسيت افراد نسبت به يك مشكل داراي طيفي است كه از انكار مطلب شروع شده و به احساس جدي و واقعي بودن ختم ميشود .

درجه جدي بودن مسئله توسط فاكتور هاي زير توسط فرد ارزبابي ميشود :

1/ تاثير فيزيكي  2/ تاثير رواني  3/ تاثير احساسي  4/تاثير اجتماعي

نکته : در ایجاد حساسیت درک شده ، نباید به بروز ترس غیر واقع گرایانه یا بیش ازحد اقدام کرد.

مثال :

خطر ایجاد سرطان ریه برای سیگاریها 6بار بیشتراز غیرسیگاریهاست.

خانمی که قبل از انجام ماموگرافی این باور را دارد که ممکن است به سرطان پستان مبتلا شود.

نوجوانی که قبل از تماس جنسی این باور را دارد که ممکن است به بیماری ایدزمبتلا شود.

 2/ ب . شدت درك شده : فرد بعد از بررسي و دروني كردن اطاعاتي چون ميزان درد ناشي از بيماري ، ميزان مرگ و مير  ناشي از آن ، نتايج اجتماعي بيماري ( تاثير روي كار ، اثر روي زندگي خانوادگي ، ارتباطات اجتماعي )

در نهايت تصويري از شدت بيماري براي خود ايجاد مي كند . فرد جدي بودن بيماري را درك نموده و اين امر منجر به  رفتاري پيشگيري كننده در وي مي شود .

3/ علائم براي عمل :

 شامل انواع پيام ها و انواع ارتباطات فردي و جمعي است . 

منظور از رفتار پيشگيري كننده هر عملي است كه به منظور سالم ماندن توسط شخص انجام ميگيرد . يك فرد وقتي رفتاري را انجام ميدهد كه به اين نتيجه رسيده باشدانجام ان رفتار براي او سودمند است و اجراي رفتار باعث دست يافت او به هدف مورد نظرميشود .

علائم براي عمل محرك هايي هستند كه آغاز رفتار و تصميمات را سرعت مي بخشند . اين محرك ها به دو دسته تقسيم ميشوند : 

الف / داخلي     ب / خارجي

علائم داخلي :      

 مانند : بروز سردرد يا تب به دنبال يك رفتار كه مي توانند مانع انجام رفتار شوند .

علائم خارجي :

شامل   1/ وسايل ارتباط جمعي      2/ ارتباط بين فردي مي شود.

نظرات شما عزیزان: نام : آدرس ایمیل: وب سایت/بلاگ : متن پیام: نظر خصوصی  کد را وارد نمایید:       عکس شما آپلود عکس دلخواه:

نویسنده: دكتر ايرج ضاربان ׀ تاریخ: پنج شنبه 29 فروردين 1392برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀